Böbrek taşı, idrarınızdaki kimyasal ve minerallerin sertleşerek kristalize olduğunda oluşan katı kütlelerdir. Böbrek taşları boyut olarak oldukça değişken olabilirler. Bazı böbrek taşı formları bir nokta gibi küçücük olabilir. Bazıları ise birkaç santim arasında büyüyebilir. Bazı durumlarda böbrek taşı böbreğin tamamını kaplayacak boyutta olabilir.
Böbrek taşı oluşumu birçok nedene sahiptir ve böbreklerden mesaneye kadar idrar yolunun herhangi bir bölümünü etkileyebilir. Çoğu zaman, idrarın konsantre hale gelmesiyle minerallerin kristalleşmesi ve birbirlerine yapışması sonucu oluşur.
Böbreklerde oluşan taşların;
- %80’i kalsiyum oksalat taşları
- %10’u strüvit taşları (magnezyum amonyum fosfat)
- %5 ila %10’u ürik asit taşları
- %1’i sistin (methionin) taşları şeklinde görülür.
Böbrek Taşı Ne Sıklıkla Görülür?
Ülkemiz taş hastalığının sık görüldüğü bir ülkedir. Ülkemizde yaşayan her 100 kişinin 12-13’ü bu hastalıktan muzdariptir.
Böbrek taşları eskiden erkeklerde daha sık görülürdü, günümüzde ise dünyanın her yerinde böbrek taşlarının kadınlarda görülme sıklığı arttı. Türkiye'de erkek ve kadınlarda böbrekte taşı görülme oranı eşittir.
Böbrek Taşı Sebepleri Nelerdir?
Böbrek taşı oluşumuna nelerin sebep olduğunu tam olarak bilmiyoruz, ancak bazı yaşam tarzı ve sağlık faktörleri bunları geliştirme olasılığınızı arttırabilir. Örneğin:
- aşırı protein alımı
- çok fazla D vitamini takviyesi
- yetersiz veya çok fazla kalsiyum alımı
- yeterli sıvı tüketilmemesi
- obezite
- hormonal bozukluklar
- metabolizmal bozukluklar
- gut hastalığı veya bağırsak hastalıkları
- ailede taş hastaları olması; eğer anne veya babada taş hastalığı varsa çocuklarda taş görülme riski 2.5 kat artar; kardeşte varsa risk 4 kat artar.
Böbrek Taşı Belirtileri Nelerdir?
Böbrek taşları, böbreğiniz içinde hareket edene veya üretere (idrar kanalı) girene kadar herhangi bir şikayete neden olmayabilir. Her 10 hastanın birinde ağrı olmaz.
Eğer taş kanala girerse veya böbrekte şişmeye neden olursa, aşağıdaki belirtileri ve semptomları yaşayabilirsiniz:
- Kaburgaların altı, yanı veya arkasında şiddetli ağrı
- Alt karın ve kasıklara yayılan ağrı
- Dalgalar halinde yayılan ağrı
- İdrar yapma sırasında ağrı
- Ağır kokulu idrar
- Mide bulantısı ve kusma
- Devamlı idrar yapma ihtiyacı
- Ateş ve titreme
- İdrarda kan (hematüri) görülebilir. Bu durum idrar renginin kırmızı, kahverengi ya da pembe tonlarında değişmesine neden olur. Genellikle böbrek taşı nedeniyle idrar yollarında oluşan tahrişe bağlı gelişir.
Böbrek Taşı Nasıl Teşhis Edilir?
Böbrek taşı teşhisi, hastanın şikayetleri ve fizik muayenenin ardından yapılan görüntüleme yöntemleriyle konur. Genellikle ultrason, direkt karın grafisi veya bilgisayarlı tomografi (BT) kullanılarak taşın yeri ve büyüklüğü tespit edilir. İdrar ve kan testleriyle de taşın türü ve olası enfeksiyon bulguları değerlendirilir. Özellikle idrarda enfeksiyon veya kristal artışı saptanması, tanıyı destekleyici veriler sunar.
Böbrek Taşı Düşürme
Böbrek içinde oluşan taşlar daha sonra zamanla üretere geçer. Üreter, böbreği mesaneye bağlayan ve idrarın akmasını sağlayan kanaldır.
Küçük boyutlu taşlar (<5 mm) genellikle doğal olarak üretere düşebilir, ancak yukarıdaki belirtilere neden olarak daha büyük taşlar üreterde sıkışabilir.
Böbrek Taşı Düşmesi Ne Kadar Sürer?
Bir taşın düşmesi için ne kadar süre bekleyeceğinizi belirleyen birden fazla faktör vardır.
- Taşın büyüklüğü
- Taşın yeri
- Böbrekteki şişme düzeyi
Taşın büyüklüğü
Taşın büyüklüğü doğal olarak taşın düşüp düşemeyeceği konusunda önemli bir faktördür. 4 milimetreden (mm) daha küçük olan taşların yüzde 80'i kendiliğinden geçerler.
4–6 mm olan taşların bir tür tedavi gerektirme olasılığı daha yüksektir, ancak yaklaşık yüzde 60'ı doğal olarak kendiliğinden düşer.
6 mm'den büyük taşlar genellikle tıbbi tedaviye ihtiyaç duyarlar. Sadece yüzde 10 civarında doğal olarak düşerler.
Taşın yeri
Taşların kendiliğinden düşüp düşmeyeceğinde ana faktörlerden birisi de, üreterdeki taş konumudur.
Üreterin mesane ile birleştiği yere yakın olan taşların kendiliğinden düşme olasılıkları daha yüksektir. Araştırmalar bu taşların yüzde 79'unun kendi başına düştüğünü göstermektedir. Üreter sonunda mesaneye daha yakın olan taşlar için bu taşların yaklaşık yüzde 48'i herhangi bir tıbbi tedavi olmaksızın geçer.
Böbrekteki şişme düzeyi (Hidronefroz)
İdrar kanalından taş düşerken, oluşturduğu tıkanıklığa bağlı olarak böbrek içinde basınç artışı olur. Böbrekte basınç artışı sonucu böbrek genişler.
- Eğer taş kanalda tam bir tıkanıklık yapışsa, taşı düşürmek için en fazla 2 hafta bekleyebiliriz. 2 haftadan sonra etkilenen böbrekte bozulmalar başlar
- Eğer taş kanalda tam bir tıkanıklık yapmamışsa, doktor kontrolünde taşı düşürmek için 1 ay beklenebilir.
Taşları Daha Hızlı Düşürmenin Bir Yolu Var Mı?
Ürik asit taşları eriyebilen taşlardır. Ne yazık ki tüm böbrek taşı hastalarının %10-15 ini oluşturur. Eğer doktorunuz sizde ürik asit taşı olduğunu düşünüyorsa ilaç tedavisiyle taşınızı eritebilir.
Taşınız düşebilecek büyüklükteyse, yani 5 mm den küçükse; düşürülmeye çalışılabilir. Bol su içmek (günde en az 3 litre), sıcak küvete oturmak, ağrı kesiciler ve prostat ilaçları taş düşürmek için önerilen yöntemlerdir. Bunların dışında bitkisel tedavilerde (Gilaburu suyu; Rovatinex) taş düşürmede yardımcı olabilir.
Böbrek taşı düşürmeye çalışmak üroloji uzmanı kontrolünde yapılmalıdır. Büyük bir taşı düşürmeye çalışmak, böbreğinizi kaybetmenize neden olabilir.
Taşı düşürmeye çalışırken idrar yollarınızdaki tıkanıklığa bağlı ateş yükselmesi hatta ciddi böbrek enfeksiyonu olabilir. Bu durumda hemen hastaneye gidip bir üroloji uzmanı tarafından değerlendirilmeniz gerekir.
Böbrekteki taşı düşürmeye çalışmak çok ağrı verici olabilir. Ağrı kesici ilaçları kullanmak taş düşürmeyi hızlandırmaz, ancak taş hareket ettikçe oluşan ağrıyı hafifletir ve sizi daha rahat ettirebilir. Bir ısıtma yastığı veya sıcak su torbası da taş düşürmeye yardımcı olabilir. Öte yandan ağrınızın olması vücudun önemli bir uyarı mekanizmasıdır. Taş düşürürken ağrınız geçtiyse; ya taşı düşürmüş yada böbreğinizin çalışması durmuş olabilir. Taşı düşürdüğünüzden emin olmak için mutlaka doktor kontrolünden geçin.
Her insanın idrar kanallarının çapı ve elastikiyeti farklı olabilir. Bazı taş hastaları 7-8 mm taşları da düşürebilir fakat insanların sadece %5’i bu kadar şanslıdır. Bu yüzden 5 mm üzerindeki taşları doğal yolla düşürmeye çalışmanızı ÖNERMİYORUZ!
Böbrek Taşı Tedavisi
Hasta için uygun böbrek taşı tedavisi seçilirken böbrekteki taşın türüne göre karar verilir. Tedavi seçeneklerinden birine karar vermek için idrar testleri ve görüntüleme testleri yapılabilir.
Böbrek taşının tedavisinde hastaların dikkat etmesi gereken en önemli şey yeterli miktarda sıvı tüketmektir. Günde 6-8 bardak su içmek idrar akışını artırır ve taşların doğal yollardan atılmasını kolaylaştırır. Böbrek taşlarının tedavisinde uygulanan tedavi yöntemleri şunları içerir:
1- İlaç Tedavisi
Böbreklerde oluşan taşların tedavisinde ağrı kesici ilaçlar ve narkotik etkili ilaçlar kullanılabilir. Hastadaki enfeksiyonun tedavisi için antibiyotikler kullanılır. İlaç tedavisinde doktor kontrolünden sonra taşın oluşum nedenine ve türüne göre ilaçlar tavsiye edilir.
Ürik asit taşlarının tedavisinde allopurinol, kalsiyum taşlarında tiazid diüretikler, kalsiyum taşlarında fosfor çözeltileri uygulanır.
2- Taş Kırma
Ekstrakorporeal şok dalgası litotripsi (ESWL) yönteminde taşları parçalamak için yüksek frekanslı şok dalga enerjisi kullanılır. Bu dalgalar cilt üzerinden taşa yönlendirilerek taşın küçük parçalara ayrılması sağlanır.
3- Tünel Cerrahisi (Perkütan Nefrolitotomi)
Doktor, böbrek taşlarına ulaşmak için hastanın sırtında küçük bir kesi açar ve buradan girerek böbrekteki taşları parçalar. Taş, tıkanmalara, enfeksiyonlara sebep oluyor ve böbreklere zarar veriyorsa bu yöntem tercih edilir. Taşın doğal yollardan atılması mümkün değilse de perkütan nefrolitotomi tercih edilir.
Tedavi sürecinine henüz başında iken doktor derhal perkütan nefrolitotomi önererek taşın alınmasını isteyebilir. Bu demektir ki, böbrekteki taşın başka yollarla düşürülmesi mümkün değildir. Taşın boyutu 6 mm'den fazladır.
4- Üreteroskopi
Böbrekten düşen taş hastanın üreterine yada mesanesine takılı kalabilir. Bu takılan taşın alınması için üreteroskop isimli bir alet kullanılır.
Üreteroskop ucunda kamera takılı bir teldir. Bu tel hastanınn üreterinden mesaneye kadar uzatılır. Takılı kalan taş yakalanıp tutularak alınır.
Artık böbrek taşlarının tedavisinde açık cerrahi ile ameliyat yapılmamaktadır ve önerilmemektedir.
Böbrek taşı tedavisinde ses dalgasıyla taş kırma (ESWL) en fazla 3 kez denenmelidir. ESWL masum ve zararsız bir tedavi değildir.
Hangi yöntemle tedavi yapılırsa yapılsın; tedaviye başlamadan önce idrar kültürü yapılarak hastada idrar yolu enfeksiyonu olmadığı kanıtlanmalıdır.
